बच्चाको खेल होइन, बच्चा हुर्काउनु

वितगमा बालबच्चा हुर्काउन जति सहज थियो, अहिले त्यस्तो स्थिती छैन । एकै दम्पतीले चार/पाँच जना सन्तान सजिलै हुर्काउन सक्थे । आमा धारणा के छ भने धेरै बच्च हुँदा उनीहरुलाई राम्ररी स्यहार सुसार पुग्दैन । जबकी धेरै बच्चाहरु भएमा एकआपसमै मिल्ने, खेल्ने, हेचारह गर्ने प्रवृत्ति विकास हुन्छ । उनीहरु आफु आफुमै रमाएर, खेलेर बस्छन् । आमाबुवाले अतिरिक्त समय दिनै पर्दैनथ्यो ।

त्यसो त विगतमा पारिवारिक संरचना पनि फरक थियो । अक्सर बच्चाहरुले संयुक्त परिवारमा हुर्कने अवसर पाए । पहिला बच्चा संयुक्त परिवारमा हुर्कन्र्थे, उनीहरुलाई आफ्नो मनको कुरा र भावनात्मक कुराहरु सुनाउनका लागि हजुरबा, हजुरआमा, फुपु, काका–काकी आदि हुन्थे । हजुरआमा हजुरबाको परिपक्क अभिभावकत्वमा हुर्किए बालबच्चाहरु ।

अहिले त्यस्तो स्थिति छैन । परिवार टुक्रिएको छ । संयुक्त परिवार एकल परिवारमा रुपान्तरण भएको छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, खानपान, लुगाफाटो, चाडपर्व, घुमफिर, मनोरञ्जन लगायत अन्य थुप्रै कुराले परिवारको व्यायभार बढाइदिएको छ । त्यही कारण परिवारका सबै सदस्यलाई आयआर्जनको काममा लाग्नुपर्ने बाध्यता छ । बढ्दो व्यायभारकै कारण दम्पतीले एक वा दुई जना मात्र बच्चा हुर्काइरहेका छन् ।

एकातिर एकल परिवार, त्यसमाथि एउटा मात्र बच्चा । न उनीहरुलाई खेलाउने हजुआमा, हजुरबा छन् । न आमाबुवासँग नै समय छ । बालबच्चासँग खेल्नका लागि आफ्नै दाजुभाई–दिदीवहिनी पनि छैनन् । घरबाहिर गएर दौतरीसँग खेल्ने अनुकुलता पनि छैन ।

यही पृष्टभूमीमा बच्चाहरुले आफ्नो साथी पाएका छन्, स्मार्टफोन, ल्यापटप वा टेलिभिजन । मनोरञ्जन लिन होस् वा समय कटाउन, उनीहरु यस्तै माध्याममा रमाउन थालेका छन् । यसले अहिलेका बच्चालाई नयाँ प्रविधिप्रति जागरुक त बनाएको छ, साथसाथै उनीहरुको शारीरिक गतिविधि र मानसिक विकासलाई प्रभावित तुल्याएको छ ।

प्रविधिसँग आज बालबच्चा जसरी एकाकार भइरहेका छन्, त्यसले केही फाइदा गरेको छ । जस्तो कि उनीहरुले रमाउने माध्याम पाएका छन् । नयाँ नयाँ जानकारी पाइरहेका छन् । प्रविधिको विकासबारे चासो बढाइदिएको छ । तर, यसको जति फाइदा छ त्यो भन्दा बढी बेफाइदा ।

खासमा इन्टरनेट वा मोवाइल, ल्यापटप, टेलिभिजनमा उनीहरु सही ढंगले समय बिताइरहेका मात्र छैन, यसैमा लिप्त भइरहेका छन् । नतिजा, उनीहरु आफ्नो पढाई, सिकाई र व्यवहारिक जीवनबाट विमुख हुँदैछन् । परिवार, आफन्तबाट टाढिदैछन् । सामाजिक जीवनबाट अलग हुँदैछन् ।

यही कारण आजका अभिभावकका लागि बालबच्चा हुर्काउने कुरा ठूलो चुनौती बनेको छ ।

१. बालबच्चालाई कसरी परिवारसँग घुलमिल गराउने ? कसरी व्यवहारिक जीवनमा अभ्यस्त गराउने ? कसरी सामाजिक कामहरुमा सरिक गराउने ? अहिलेका अभिभावकको लागि चुनौती हो यो ।

२. उनीहहरु ऋहिले एकै स्थानमा घण्टौं बसेर मोबाइल वा टेलिभिजन लिप्त हुन्छन् । कसरी उनीहरुलाई शारीरिक गतिविधिमा लगाउने ? कसरी उनीहरुलाई घरबाहिरका वा शारीरिक खेलमा प्रेरित गर्ने ?

३. विभिन्न अध्ययन अनुसार इन्टरनेट वा मोवाइलमा घण्टौं विताउने बच्चाहरुमा मानसिक विकास सही ढंगले हुन पाउँदैन । पुस्तक पढ्ने, आफन्तसँग बातचित गर्ने, पारिवारिक माहौलमा रमाउने जस्ता गतिविधिहरु नहुँदा उनीहरु एकोहोरिएका छन् र यसले उनीहरुको भावनात्मक विकासमा पनि असर गरेको छ । यसबाट उनीहरुलाई कसरी छुटकारा दिलाउने ?

४. बालबालिकाले अहिले आफुसँग हुर्कन, खेल्नका लागि साथी वा दौतरी पाएका छन् । उनीहरुहरुमा एक्लै खेल्ने वा रमाउने प्रवृत्ति विकास हुँदैन । कसरी उनीहरुको साथी बन्ने र एक्लोपनबाट छुटकारा दिलाउने ?

५. इन्टरनेटको सहज पहुँचमा भएकाले अहिलेका बालबालिकाले चाहिने वा नचाहिने जानकारीहरु लिइरहेका छन् । कतिपयमा अश्लिल सामग्री हेर्ने बानी पनि परिसकेको छ । यस्तो अवस्थामा उनीहरुलाई कसरी इन्टरनेटको सही प्रयोग गर्न सुझाउने ?

यस्ता थुप्रै चुनौती छन्, अहिलेका अभिभावक सामुन्ने । अहिलेका बालबालिकालाई सही ढंगले हुर्काउन, बढाउन, व्यवहारिक जीवनमा अभ्यस्त बनाउन, परिवार र समाजसँग घुलमिल गराउने, शारीरिक गतिविधिहरुमा प्रेरित गर्न अभिभावकको जिम्मेवारी भएको छ ।